نظریه های مطرح در حوزه "شعور یا آگاهی"

نظریه های کلی مطرح شده در حوزه «شعور یا آگاهی-Consciousness» در سطح دنیا تا به امروز عبارتند از:

الف) آگاهی،از نظر فرآیندهای فیزیکی متعارف، یک کیفیت مستقل نیست، بلکه به عنوان نتیجه طبیعی تکاملی سازگاری بیولوژیکی مغز و سیستم­های عصبی است. در این دیدگاه علمی رایج، آگاهی به عنوان ویژگی محاسبات پیچیده بیولوژیکی است و طی تکامل ظاهر می­شود. دیدگاه­های علمی تفاوتشان بسته به زمان، محل و چگونگی بروز آگاهی است. برای مثال، فقط اخیراً در انسان مشاهده شده است یا در ارگانیسم­های پایین­تر هم قابل مشاهده است. در واقع در این رویکرد فرض می­شود آگاهی یک شایستگی و سازگاری تکاملی است که رخدادی است (یعنی یک اثر ثانویه بدون تأثیر و وجود از ابتدای مستقل) و همچنین توهمی (عمدتا واقعیتی ساخته شده ذهنی نه ادراکی). به طور کلی، در این دیدگاه، آگاهی یک ویژگی ذاتی جهان نیست.

ب) آگاهی،یک کیفیت جداگانه (از عالم مادی) است، متمایز از اعمال فیزیکی و تحت کنترل قوانین فیزیکی نیست و همیشه در جهان بوده است. “دوگانگی” دکارت، دیدگاه­های مذهبی و دیگر رویکردهای معنوی فرض می­کنند که آگاهی به صورت یک “زمینه­” وجود در سرتاسر جهان وجود داشته است، “خالق” یا مؤلفه­ای از”خدا” که همه جا هست. در این دیدگاه، آگاهی عِلی است و بر مواد فیزیکی و رفتار انسان تأثیر می­گذارد، اما هیچ پایه و توصیفی در علم (science) ندارد. رویکرد دیگر نزدیک، panpsychism است آگاهی را به همه مواد نسبت می­دهد، بدون هویتی علمی یا تأثیر عِلی (causal). رویکرد Idealism  ادعا می­کند آگاهی، همه آنچه وجود دارد (موجودیت) است و جهان مادی (و علم) توهم (illusion) است. در تمام این دیدگاه­ها، آگاهی خارج از حوزه­ علم است.

پ) آگاهی، ناشی از وقایع فیزیکی گسسته است. چنین حوادثی همیشه در جهان به عنوان حوادث غیرشناختی و هشیارانه وجود داشته­اند و به عنوان بخشی از قوانین دقیق فیزیکی که هنوز کاملاً درک نشده­اند، عمل می­کنند. در این بین، زیست­شناسی، مکانیسمی را برای کنار هم قراردادن چنین رویدادهایی و ارتباط آن ها به فعالیت­های عصبی برای ایجاد مفاهیم و لحظات (Moments) معنی­دار، شناختی و آگاهانه و در نتیجه روشی برای کنترل علّی رفتار متکامل کرده است. این رویدادها لحظات تقلیل حالت کوانتومی (تئوری نویسنده این دسته­بندی) هستند. چنین وقایعی لزوماً نباید به عنوان بخشی از تئوری های فعلی قوانین جهان شمرده شوند؛ ولی در نهایت باید از نظر علمی قابل توصیف باشند. این اساساً همان نوع نگاهی است که به تعبیر بسیار کلی توسط فیلسوف  A.N. Whiteheadو همچنین در چارچوب علمی در نظریه “Penrose-Hameroff ” سازمان یافته است. در این دیدگاه، آگاهی یک ویژگی ذاتی عملکرد جهان است.

Stuart Hameroff and Roger Penrose. Consciousness in the universe; review of the ‘Orch OR’ theory. Physics of Life Reviews 11 (2014) 39–78.

ت) نظریه آگاهی م.ع. طاهری (شعور یا هوشمندی –Consciousness)

نظریه آگاهی (شعور یا هوشمندی) طاهری تابع اصل کلی زیر است:

اصل-هیچ سخت افزاری نمی تواند برنامه نرم افزاری ایجاد و هدایت خود را تولید کرده باشد. بنابراین برنامه نرم افزاری ایجاد و هدایت و مدیریت کیهان و اجزای آن به عنوان یک واحد سخت افزاری می بایستی از طریق دیگری مجزا از آن ایجاد شده باشد. عامل ایجاد چنین نرم افزاری را که متعاقبا باعث ایجاد سخت افزاری ماده و انرژی می شود، «آگاهی، شعور و یا هوشمندی» می نامیم.